Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Wrzesień


Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie

Nyskie obuwie

Datowanie: XV-XVI wiek
Materiał i technika: skóra, wykrawanie, szycie

W zbiorach archeologicznych nyskiego muzeum znajduje się kilka tysięcy fragmentów skór zwierzęcych pochodzących ze średniowiecznej i wczesnonowożytnej Nysy. W olbrzymiej większości są to fragmenty wyrobów: płaty skór wykrawane w różnych wielkościach i kształtach, często ze śladami szycia, czasem wtórnie przerabiane, a także liczne ścinki stanowiące odpadki prowadzonej tu wytwórczości rzemieślniczej. Znaczący odsetek znajdywanych w trakcie badań archeologicznych elementów skór to fragmenty obuwia. Części spodowe to oczywiście podeszwy, a także podpodeszwy, wyściółki jednolite i częściowe, rzadko występujące obcasy, oraz otoki i paski opasujące całość konstrukcji. Części wierzchnie obuwia czasem mają formę przyszwy jednolitej (tak zwanej „jednokrójki”), z której zszywano całość części górnej. Przeważają jednak formy wykonane w systemie „dwukrójki”, z osobnym elementem przyszwy przykrywającej przednią część wierzchu stopy, do której doszywano tak zwaną cholewę. Do tego dochodzą takie części składowe, jak zapiętek – trójkątny lub półokrągły płat skóry usztywniający piętę, elementy boków obuwia, czy też cholewki, to jest górne części obuwia wyższego.

Właśnie wysokość obuwia jest wyznacznikiem jego klasyfikacji. Obuwie niskie to czółenka, zakrywające palce i ewentualnie część przedstopia. Wyższe są półbuty, sięgające poniżej kostki stopy. Półtrzewiki i trzewiki to obuwie okrywające stopę powyżej kostki. Botki i buty to obuwie wyższe, sięgające podudzia, poniżej kolana. Tak więc należy zwrócić uwagę, że potoczne, powszechne określenie „buty”, to dla specjalistów tylko jeden rodzaj obuwia – obuwie wysokie.
W okresie późnego średniowiecza można zaobserwować ujednolicanie się wzorów obuwia w obrębie całej Europy środkowej. Nysa jako znaczący ośrodek rzemieślniczy również oczywiście w tym procesie uczestniczyła. Szewcy – przedstawiciele najbardziej powszechnego rzemiosła z zakresu obróbki skór, tworzyli tu odrębny cech. Wiadomo, że na terenie nyskiego Rynku funkcjonowały ”ławy szewskie” oraz „dom skór”, a więc miejsca specjalnie wyznaczone do handlu surowcem i wyrobami skórzanymi.

Kolejne potwierdzenie dla rozwiniętej produkcji obuwia i jego powszechnego użytkowania przyniosły badania archeologiczne przeprowadzone w latach 2021-2022 przy okazji inwestycji budowlanej realizowanej u zbiegu ulic Karola Miarki i Kramarskiej w Nysie. Znaleziono tu blisko 1500 fragmentów skór, spośród których duży odsetek to właśnie elementy składowe obuwia. W wielkiej masie skrawków wyrobów skórzanych bardzo rzadkie są przypadki znalezisk zespołów, na podstawie których można dokonać pełnej lub częściowej rekonstrukcji formy buta. Kilka tego typu przykładów, pochodzących z tychże badań wykopaliskowych postanowiliśmy zaprezentować w niniejszym opracowaniu. Uwagę zwracają na pewno dwa buciki dziecięce, w których zachowały się zarówno podeszwy, jak i elementy składowe części wierzchniej. W skład jednego z nich wchodzi także zapiętek, czyli wzmocnienie partii pięty oraz fragment otoku, czyli taśmy skórzanej, uszczelniającej połączenie części spodowej i wierzchniej. W drugim buciku, w przednim rozcięciu zachowały się rzemykoguzy, czyli rzemyki z guzami na końcach, które blokowały otwór przez który były przewleczone, a tym samym ułatwiały sznurowanie obuwia. Identyczny sposób wiązania widoczny jest w obrębie przyszwy i cholewki dużego, męskiego buta. Na nosku tego egzemplarza widnieje ślad ozdobnego naszycia w postaci wydłużonego klina. Ten typ zdobienia potwierdzono do tej pory wyłącznie dla późnośredniowiecznego warsztatu nyskiego, gdzie był stosowany dla obuwia wyższego.

Inny sposób wiązania prezentuje trzewik sznurowany w bocznej, przyśrodkowej części. W odróżnieniu od form przedstawionych wyżej, o nosku zaokrąglonym, ten egzemplarz posiada nosek ostro zakończony. Moda na smukłe obuwie ze spiczastymi i wydłużonymi noskami, któremu towarzyszyło mocne przewężenie w partii śródstopia, przypadła na okres od połowy XIV do początków XV wieku. Na pewno młodszy, bo zapewne XVI-wieczny jest półbut z wysokim obcasem i wielowarstwową częścią spodową, a część wierzchnia wykonana została z grubej, trzymającej fason skóry.
Przedstawione tu zabytki przez pierwszą część września 2023 r. prezentowane będą na holu I piętra nyskiego muzeum, natomiast od 16 września wejdą w skład wystawy czasowej prezentującej wyniki badań archeologicznych z lat 2021-2022: „Nysa mieszczańska - badania archeologiczne przy ulicy Kramarskiej”. Obok wyrobów ze skór, wystawa prezentuje setki innych, bardzo często wysokiej klasy, zabytków obrazujących bogatą kulturę materialną mieszkańców dawnej Nysy. Wystawa wpisuje się w obchody 800-lecia Nysy, a będzie czynna do 28 stycznia 2023 r.
Serdecznie zapraszamy !


Fotografie:
1. Bucik dziecięcy – podeszwa z fragmentem otoku, zapiętek i przyszwa – elementy składowe i całość po złożeniu
2. Bucik dziecięcy – podeszwa i przyszwa z wiązaniem na rzemykoguzy – elementy składowe i całość po złożeniu
3. But męski – przyszwa ze śladami zdobienia noska, zapiętek i cholewka z rzemykoguzami – elementy składowe i całość po złożeniu
4. Przyszwa obuwia sznurowana w partii przyśrodkowej, z rekonstrukcją wiązania po jej złożeniu
5. Półbut - elementy składowe: przednia część wierzchu z grubej skóry, obcas, elementy podeszwy, obszycie tyłu – elementy składowe i całość po złożeniu


Wybrana bibliografia

Drążkowska A., Historia obuwia na ziemiach polskich od IX do końca XVIII wieku, Toruń 2011.

Krawczyk M., Romiński W., Wyniki badań ratowniczych na Rynku Garncarskim w Nysie, województwo opolskie, [w:] „Badania Archeologiczne na Górnym Śląsku i Ziemiach Pogranicznych w 1993 roku”, Katowice 1997, s. 98-113.

Krawczyk M., Wyroby ze skóry – obuwie i galanteria skórzana z badań archeologicznych u zbiegu ulic Kramarskiej i Karola Miarki w Nysie w latach 2021 – 2022, [w:] „Nyskie Szkice Muzealne”, t. XVI, Nysa 2023, s. 93-110.

Włodarski K., Po średniowiecznej Nysie piechotą, czyli opis ciekawszych eksponatów związanych z obuwiem odkrytym na terenie Nysy, [w:] „Nyskie Szkice Muzealne”, t. VII, Nysa 2014,s. 97-110.

Włodarski K., Analiza materiałów skórzanych pochodzących z badań archeologicznych przeprowadzonych w latach 2017-2017 na terenie nyskiego rynku, [w:] „Nyskie Szkice Muzealne”, t. XI, Nysa 2018, s. 101-107.


Oprac. Mariusz Krawczyk