27 maja - obchodzony jest jako Dzień Samorządu Terytorialnego. Tegoroczne święto jest wyjątkowe – to okrągła, 30. rocznica pierwszych wyborów samorządowych.
Głosowanie z 27 maja 1990 roku zapoczątkowało kluczową reformę funkcjonowania państwa, która doprowadziła do decentralizacji władzy publicznej. To wtedy dokonało się wyodrębnienie nowych wspólnot samorządowych, którym przekazano kompetencje do realizacji zadań ważnych dla lokalnych społeczności. Bez wątpienia rozpoczął się wówczas proces gruntownej przebudowy Rzeczpospolitej Polski.
W tym dniu świętują wszyscy pracownicy administracji publicznej: władze samorządowe, radni, pracownicy urzędów i jednostek podległych, a także służb.
Wszystkim samorządowcom składamy życzenia wszelkiej pomyślności w życiu osobistym oraz zrealizowania zamierzeń w pracy zawodowej i społecznej, aby w następnych latach pracy samorządowej długofalowe i roztropne działania przynosiły wymierne efekty dla mieszkańców naszego regionu.
***
Krótki rys historyczny o samorządzie w Nysie.
Samorząd terytorialny we współczesnym znaczeniu zaistniał dopiero 27 maja 1990 r. i do 31 grudnia 1998 r. funkcjonował tylko na szczeblu gminy. Jako, że struktura samorządu jest ściśle związana z podziałem administracyjnym, po wprowadzeniu nowego podziału, od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje w Polsce trójszczeblowa struktura samorządu terytorialnego:
‒samorząd gminny
‒samorząd powiatowy
‒samorząd województwa
Nysa jest miastem, w którym można się odnieść do wcześniejszych tradycji samorządowych, jakie są związane: (a) z miejscem – Nysa jako część Śląska i początki samorządu miejskiego w XIII w.; (b) z ludnością polską, która na tereny „ziem zachodnich” przybyła po 1945 roku i była związana z tradycją samorządową II RP, a wcześniej z samorządem w trzech strefach zaborczych, z których największy wpływ wywarła „Autonomia Galicji” funkcjonująca w zaborze austriackim w latach 1869-1918.
W przypadku Nysy, na początku XIII wieku podobnie jak w większości miast Śląskich, lokacja przebiegała na prawie magdeburskim. Wraz z powstawaniem średniowiecznych miast rządzących się odrębnym prawem, uformował się stan mieszczański. Pierwsza pewna wzmianka o istnieniu Nysy pochodzi z dyplomu biskupa wrocławskiego Wawrzyńca z 25 maja 1223 r. Przyjmuje się, że lokacja miasta nastąpiła już w 1215 r. lub nawet na początku pontyfikatu Wawrzyńca (1207). Można także zastanowić się czy projektu założenia miasta nie wiązać z biskupem Jarosławem (1198-1201). Według zbioru przyjętych wówczas praw, życiem społeczności miejskiej kierowały jasno określone zasady. Mieszczanie uzyskiwali od feudalnych władców prawa samorządowe i inne przywileje. Jednak, by spełnić warunki przyjęcia do tego stanu, należało najpierw nabyć obywatelstwo miejskie pod określonymi warunkami uregulowanymi w przepisach miejskich, tzw. wilkierzach (kodeksach prawa miejskiego), ordynacjach Rady Miasta oraz edyktach.
Początki wykształcenia się rad miejskich na Śląsku przypadają na drugą połowę XIII wieku. Najwcześniej doszło do powstania tej instytucji we Wrocławiu, gdzie już w 1266 roku wzmiankowani są pierwsi rajcy. Pierwsza znana rada miasta w Nysie pochodzi z dokumentu z 2 marca 1294 roku. W dyplomie z tego roku rejestrującym nyskich rajców zostało określonych sześć osób. Nie jest wykluczone, że w okresie kształtowania się samorządu liczba rajców była niestabilna. Począwszy od XIV wieku do końca XVI wieku funkcjonowało kolegium ośmioosobowe (siedmiu rajców + burmistrz). W roku 1599 doszło do odstępstwa i wybierano przez kilka kolejnych lat dziewięć osób. Nową regulację wprowadzono w 1610 roku poszerzając skład kolegium o dwóch dalszych rajców. Poza nielicznymi odstępstwami, rajcy byli wybierani w dwóch ostatnich miesiącach na roczną kadencję, a wybierającymi była ustępująca rada.
Należy dodać, że obok miasta lokacyjnego tzw. Nowego Miasta, w średniowieczu funkcjonowało rozległe przedmieście o nazwie Stare Miasto (Altstadt), które posiadało własną radę działającą od XIV do XVII wieku. Z czasem te dwa organizmy scaliły się.
Śląsk w poł. XVIII wieku stał się prowincją Pruską, co przyniosło zmiany administracyjne i prawne, które obowiązywały do pocz. XIX wieku. Wówczas w Prusach, w okresie reform Heinricha von Steina i Karla von Hardenberga wydano Ordynację Miejską z listopada 1808 roku. Przyznano tym samym samorząd gminom miejskim. Mieszczanie uzyskali prawo samodzielnego zarządzania sprawami miasta za pośrednictwem organów samorządowych, pochodzących z wyborów. Władze samorządowe wykonywały zadania własne i zlecone, pod nadzorem państwa. Obowiązywały trzy szczeble samorządu: gmina (jednowioskowa), powiat, prowincja (np. Śląska).
Na podstawie: E. Hałajko, Samorząd terytorialny w Nysie – przeszłość i teraźniejszość [w:] Samorząd w służbie społeczeństwa obywatelskiego, dobre praktyki, wyzwania, tradycja, red. T. Drewniak, E. Smolka-Drewniak, Nysa 2018, s. 169-187.
