Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Wrzesień


Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie

Dwa późnogotyckie fotele drewniane

Miejsce i czas powstania: Śląsk, Nysa (?), XV/XVI w.
Wymiary każdego z foteli: wysokość - 150 cm; szerokość - 69 cm; głębokość - 53 cm
Materiał i technika: drewno dębowe (?), stolarka, snycerka

Powodem, dla którego jako kolejny obiekt miesiąca wybrano dwa unikatowe nyskie fotele drewniane jest wystawa Faszination Stadt. Die Urbanisierung Europas im Mittelalter und das Magdeburger Recht czynna od 1 września w Kulturhistorisches Museum Magdeburg, na której jeden z tych foteli jest eksponowany. Celem wystawy jest ukazanie fascynacji życiem miejskim w miastach przyjmujących modelowe prawo magdeburskie w epoce średniowiecza.
Nysa znajduje się na terenie ściśle zajmowanym przez miasta przyjmujące prawo magdeburskie lub jeden z jego lokalnych wariantów. Obszar ten wyznaczają dwie rzeki, od wschodu Łaba a od zachodu Dniepr. W początkowej fazie, prawo, na którym oparła się lokacja Magdeburga, wydzieliło nową warstwę społeczną – mieszczaństwo, które odegrało kluczową rolę w rozwoju handlu napędzanego przez rzemieślników w organizacjach cechowych. Doprowadziło to do tego, że Magdeburg od schyłku XII wieku stał się miastem-matką, na którym wzorowało się wiele miast Środkowej i Wschodniej Europy. Przykładem takiego miasta jest Nysa, która lokowana na prawie flamandzkim przed 1223 rokiem, w ślad za Wrocławiem zamieniła swoje prawo na magdeburskie w 1308 roku.

W przypadku Nysy, prawo magdeburskie obowiązywało tylko przez dwa lata, po czym biskup Henryk zadecydował o powrocie do prawa flamandzkiego. W dalszych przekazach pisemnych, z 1348 i 1369 roku, odnajdujemy zapis o nieznanym bliżej prawie nyskim, na które przeniesiony został Otmuchów. Przez kolejne lata prawo magdeburskie ulegało kolejnym przemianom i rozszerzeniom, przede wszystkim przez wprowadzanie popularnych kodeksów: Zwierciadła Saskiego i Weichbild. Te dwa cenne manuskrypty, z których pierwszy pochodzi z I poł. XIII wieku, będzie można podziwiać na wystawie w Magdeburgu obok lokalnych wynalazków oraz unikatowych w skali Europy dzieł sztuki. W gronie tych 250 eksponatów znajdować się będzie wypożyczony na tę okazję jeden z prezentowanych foteli z herbem Nysy.
Owe dwa nyskie fotele, jako jedne z cenniejszych pamiątek miejskich, są odzwierciedleniem charakteru i wyglądu dawnych wnętrz, w tym nieistniejącego dziś ratusza, z którego prawdopodobnie pochodzą. Meble te są świadectwem na to, że na przełomie wieków XV i XVI w warsztatach nyskich formy gotyckie nadal były mocno zakorzenione, a proces przyjmowania nowych, renesansowych wzorców włoskich postępował stopniowo. Był to również okres, w którym nyskie rzemiosło cechowe osiągnęło najwyższą jakość, a w mieście czynnych było wówczas 28 cechów.

Oba fotele są wykonane analogicznie co do kształtu i formy – jedyną różnicą są herby umieszczone na zapleckach. Ramowo-płycinowe konstrukcje masywnych foteli oparte zostały na formach siedzisk skrzyniowych. Powierzchnię wysokich zaplecków zdobią gęste dekoracje płaskorzeźbione ze scenami ukazującymi herby, podtrzymywanymi po obu stronach przez dwie symetrycznie stojące anielice odziane w długie suknie. Twarze anielic, otoczone puklami loków, mają mocno zarysowane oczy, wydatne policzki, pełne usta i szerokie nosy, a nad ich głowami widoczne są spiczasto zakończone skrzydła. Na tarczy herbowej pierwszego fotela umieszczono trzy lilie. Tarcza drugiego jest trójdzielna w słup ze ścięciem w pas na prawym polu. Pierwsze pole wypełnia tynktura barwy błękitnej, czyli gęsto wyrzeźbione poziome pasy, a trzecie pole, lewy skos. Drugie pole, stanowiące ½ całości tarczy, wypełnia klucz z uchwytem w formie trzech kół połączonych stykowo – jak liście koniczyny, zaś pióro klucza potrójnie nacięte – pełne. Znaczenia tego herbu należy szukać w symbolice klucza, którego przekazanie, w średniowieczu, było symbolicznym aktem prawnym dającym pełnomocnictwo, ale także symbolem: obrony, kurateli, władzy, opieki i wierności. Herby na obu fotelach mają zwieńczenie w formie korony (po raz pierwszy lilia w Nysie pojawia się na pieczęci miejskiej w 1383 roku).

Obydwie sceny zamknięte zostały w płycinach zakończonymi łukami półkolistymi, które są charakterystycznymi elementami nowo nadchodzącej fazy – renesansu. Wewnętrzne krawędzie płycin udekorowane zostały trzema pasami ornamentów: w formie odwróconej otwartej woluty z podwójnymi zakończeniami, regularnego pasa z pionowymi nacięciami oraz sznura paciorków (formy te powtarzają się w dekoracji górnych partii foteli), ornamenty są częściowo zasłonięte przez postacie anielic. Prostokątne zaplecki przy łukach płycin zostały uzupełnione narożnikami wypełnionymi dekoracjami roślinnymi. Kolejnymi elementami dekoracyjnymi zapowiadającymi renesans są ażurowe płyty wieńczące zaplecki. Składają się one z groteskowych, szeroko otwartych lwich paszczy, z których wychodzą pędy winnych latorośli z gronami, oplatające centralnie umieszczone liście. Powierzchnię zaplecków flankują półkolumny z dekoracjami roślinnymi w formach spiralnie oplatających liści. Same półkolumny były niegdyś zwieńczone najprawdopodobniej rzeźbionymi ptakami, z których dziś pozostały tylko szpony. Charakterystycznym elementem odróżniających krzesło od fotela jest poręcz, tutaj w formach graniastych z wysuniętymi na zewnątrz narożnikami. Podpórki dla poręczy stanowią kolumny osadzone na klinowych stopkach, o odmiennej dekoracji rzeźbiarskiej – lewe z motywem liścia skierowanego w dół w układzie schodkowym, prawe ze spiralnie oplatającymi wiciami roślinnymi. Frontowe część skrzyń podzielone zostały pionowymi pasami ornamentów z motywem liścia. Poszczególne części wypełnia mocno jeszcze gotycki ornament fałdowy. Konstrukcje foteli mocowane są na wpust i wypust prosty z drewnianymi kołkami, które dodatkowo wzmacniają metalowe gwoździe.

Do obejrzenia fotela, który pozostał w Nysie zapraszamy na ekspozycję stałą: Nyskie rzemiosło artystyczne i pamiątki miejskie w Muzeum Powiatowego w Nysie. Więcej informacji na temat wystawy Faszination Stadt w Magdeburgu znajdą Państwo na stronie internetowej: http://www.faszination-stadt2019.de

Wybrana literatura:

Chrzanowski T., Nyskie rzemiosło artystyczne od średniowiecza do połowy XIX wieku, [w:] Szkice nyskie. Studia i materiały, t. I, Opole 1974, s. 106-153. 

Dudziński P., Alfabet heraldyczny, Warszawa 1997.

Eysymontt, R., Nysa w średniowieczu. Między Gandawą a Opawą, [w:] Nysa. Sztuka w dawnej stolicy księstwa biskupiego, Wrocław 2008, s. 19-37. 

Wińska K., Fotele z Nysy, [w:] Ornamenta Silesiae. Tysiąc lat rzemiosła artystycznego na Śląsku, Wrocław 2000, poz. kat. 64, s. 87.

Oprac. Patrycja Ciecior