Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Maj


Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie

Rzygacze z wieży ratuszowej w Nysie (1934-1936)


Jako obiekt miesiąca prezentowane są dwa wykonane z piaskowca fragmenty rzeźby architektonicznej w formie rzygacza i dwa modele gipsowe o długości 110 cm, na podstawie których wykonano tego rodzaju piaskowcowe rzeźby w skali 1:1. Przedstawione detale zostały przygotowane w latach 1934-1936 na potrzeby renowacji nieistniejącej wieży ratuszowej w Nysie. Rekonstrukcje realizowano z bolesławieckiego piaskowca na podstawie gipsowych modeli, wg projektu dra Fiebigera, który przed przystąpieniem do pracy studiował tego rodzaje detale na katedrach w Miśni, Naumburgu i Munster. Wykonawcą prac rzeźbiarskich była firma Zeidler & Wimmel, Bunzlau (Bolesławiec).

Gargulec, rzygacz, plwacz - ozdobne zakończenie rynny dachowej, z którego woda deszczowa swobodnie spada w bezpiecznym oddaleniu od lica muru, co zapobiega zaciekom. Tego rodzaju detale architektoniczne pojawiają się w czasach gotyku we Francji i podobnie jak maszkarony, przybierają różne formy, z których można wyróżnić: antropomorficzne, zoomorficzne i fantastyczne - hybrydy, demony, gryfy. Z Francji rozpowszechniły się na całą Europę. Na Śląsku najciekawsze pochodzą z późnego gotyku i renesansu. Były stosowane na budynkach świeckich i sakralnych.

Osiem rzygaczy, było ozdobą znajdującej się na wysokości ok. 50 m, ośmiokątnej galerii nyskiej wieży ratuszowej. Pierwotnie wykonane były prawdopodobnie z granitu pochodzącego z lokalnego biskupiego kamieniołomu. Na podstawie przekazów i analogii można przypuszczać, że każdy miał inny kształt i takie właśnie rozwiązanie przyjęli konserwatorzy w latach 30. XX w. tworząc osiem różniących się od siebie rzeźb.

Wieża pojawia w sąsiedztwie ratusza w XV w. (budowana była w latach 1488-1499). Pełniła obok funkcji praktycznych także funkcję obronną i reprezentacyjną (propagandową). Wieża z Nysy swą architekturą i funkcją przypominała budowle z tego okresu, jakie stawiano głównie we Flandrii, Niderlandach i płn. Francji. Były to tzw. „Belfried” (franc. Beffroi), wieże reprezentacyjne, pełniące też funkcję dzwonnicy, konkurujące często z wieżami miejscowych kościołów. Budowane były przy ratuszach, ale głównie przy kompleksach hal handlowych. Przez lata stan techniczny nyskiej wieży sukcesywnie się pogarszał, ulegała różnym uszkodzeniom spowodowanymi wojnami, żywiołami i działaniami atmosferycznymi. Szczególnie narażone na zniszczenie były kamienne detale architektoniczne. W różnych latach podejmowano kilkakrotnie naprawy i remonty. W 1892 r. sporządzono kosztorys renowacji wieży, który przewidywał obok innych prac także wymianę kamiennych detali, których stan zachowania był już wówczas bardzo zły. Rozpoczęcie prac odroczono do 1909 r., w 1910 r. sporządzono projekt i kosztorys rusztowań, a w 1913 r. naprawiono hełm wieży. Wybuch I wojny światowej odsunął wszelkie działania na dalszy plan. Dopiero w latach 30. XX wieku powrócono do idei odnowienia wieży i w latach 1934-1936 przeprowadzono pod nadzorem architekta miejskiego dra H. G. Fiebigera gruntowny remont i renowację. Ta pieczołowicie wykonana renowacja, z zastosowaniem najlepszych standardów konserwatorskich, doprowadziła do przywrócenia świetności temu cennemu zabytkowi. W przewodnikach turystycznych i publikacjach popularnonaukowych wydawanych przed 1939 r. nyska wieża była określana jako „najpiękniejsza wieża gotycka na Śląsku”. W marcu 1945 r., w wyniku ostrzału artyleryjskiego zdobywającej miasto Armii Czerwonej, wieża została poważnie uszkodzona. Po rozbiórkach wypalonych kamienic śródmieścia, do lat 60. XX w. kikut wieży stał niemal samotnie na opustoszałym rynku, pomimo planów odbudowy ostateczne został rozebrany (wysadzony) w 1966 r. Obecnie w różnych częściach miasta można natknąć się na pojedyncze kamienne detale pochodzące z wieży. Kilka tego rodzaju elementów pochodzących zarówno z XV w. jak i z czasu rekonstrukcji w latach 30. XX w. znajduje się w zbiorach Muzeum Powiatowego w Nysie.
 


Literatura:
Zu unseren Ratsturmbildern [w:] „Jahresbericht des Kunst und Altertumsvereins Neisse” t. 37, Neisse 1934, s. 40-42.
J. Ragsch, Der Ratsturm zu Neisse, [Neisse 1936].
G. Balińska, Średniowieczny blok rynkowy w Nysie, [w:] „Studia i Materiały” nr. 6 Wrocław 1980.
Z. Bandurska, Studium Historyczno-Ikonograficzne Ratusza w Nysie, [PKZ Wrocław 1990].
K. Kaczmarek-Low, Architektura miast księstwa nyskiego na przełomie XV i XVI wieku. Wybrane problemy. [w:] Nysa. Sztuka w dawnej stolicy księstwa biskupiego, Wrocław 2008, s. 41-59.
E. Hałajko, Zabytkowe śródmieście Nysy. Problematyka zniszczeń i odbudowy, [w:] „Nyskie Szkice Muzealne”, t. VIII, Nysa 2015, s. 29-41. 
Oprac. Edward Hałajko