Miejsce i czas powstania: Holandia, 2 poł. XVII w.
Wymiary: wysokość - 49,5 cm, szerokość - 38,5 cm
Materiał i technika: olej na płótnie
Maj jest miesiącem budzącej się do życia natury, zieleniących się drzew i ogrodów pełnych kwiatów. W związku z tym na majowy obiekt miesiąca wybraliśmy obraz autorstwa holenderskiego malarza Cornelisa Kicka przedstawiający bukiet kwiatów w wazonie. Obraz znajduje się na stałej ekspozycji Galerii malarstwa zachodnioeuropejskiego XVI-XIX w.
Cornelis Kick urodził się 12 marca 1634 r. w Amsterdamie, zmarł w wieku 47 lat, 18 czerwca 1681 r. Pochodził z dobrze sytuowanej rodziny malarzy. Jego ojciec Simon Kick (1603-1652) był cenionym portrecistą, rysownikiem i rzeźbiarzem, autorem miedzy innymi portretów zbiorowych straży miejskiej - Schutterij. Cornelis Kick pierwsze nauki pobierał u swojego ojca, jednak nie odnajdował się w malarstwie portretowym. Martwa natura, zwłaszcza przedstawienia kwiatów i owoców stały się jego największą pasją. Jego mistrzem był Jan Davidszoon de Heem, jeden z najznakomitszych twórców obrazów o tematyce natury nieożywionej, pionier martwej natury w pejzażu leśnym. Oprócz C. Kicka u J. D. de Heem szkolili się tacy artyści jak Jacob Marrel, Cornelis Mahu i Rachel Ruysch.
Cornelis Kick był dwukrotnie żonaty (1661 i 1674). Jego pierwszą żoną była Cornelia Spaeroogh - córka właściciela miejskiego lombardu Spaaroogh Bank van Lening. Jej ojciec posiadał dom wraz z rozległym ogrodem znajdującym się tuż za granicami Amsterdamu, przy Bramie św. Antoniego. Tam też Cornelis Kick spędzał długie godziny studiując oraz malując roślinność i kwiaty z natury.
W połowie XVII w. w Holandii szczególnym zainteresowaniem cieszył się gatunek malarstwa określany jako Stilleven (niem. Stilleben, ang. Stil life), oznaczający dosłownie ciche życie, w Polsce bardziej znany pod nazwą martwa natura (fran. nature morte) lub natura nieożywiona. Temat wywodzi się z malarstwa włoskiego, jednak to Flamandowie i Holendrzy przyczynili się do jego rozwoju i rozpowszechnienia. Drobne przedmioty, takie jak kwiaty, naczynia, książki czy różnego rodzaju przybory pojawiały się w malarstwie, ale tylko jako element kompozycji figuralnej, często symboliczny lub alegoryczny. Aż do XVI w. temat martwej natury nie był na tyle nobilitujący, by być samodzielnym. W Niderlandach Stilleven zyskał status pełnowartościowej kompozycji pod koniec XVI w., wówczas artyści malowali dwa zasadnicze motywy: bukiet kwiatów i zastawiony stół. Temat ten stawał się coraz bardziej popularny i rozbudowywany, zyskując nowe treści znaczeniowe. W pierwszej połowie XVII w. przedstawienia Stilleven nabrały wartości dydaktycznej i moralizującej, najczęściej o charakterze vanitas, w którym przodowała humanistyczna Leyda.
Specjalistami od kompozycji kwiatowych byli głównie Flamandowie (m. in. Jan Brueghel zw. Aksamitnym), jednak to Holendrzy wypracowali kulturę ogrodniczą, słynąc zwłaszcza z hodowli drogocennych tulipanów. O tym, jak ważne i cenne były kwiaty w Holandii, opowiada stara anegdota – pewna dama zwróciła się z prośbą do artysty, aby namalował jej bukiet cennych kwiatów, bowiem nie było jej stać na to, by je kupić. Dzięki temu kwiaty mogła mieć zawsze w domu. W taki też sposób miała powstać nieznana dotąd gałąź malarstwa, wyróżniająca się realizmem przedstawionych kwiatów, ich kolorów i kształtów, równym niemal botanicznym rysunkom. Obrazy najczęściej były niewielkich rozmiarów, które można było łatwo dopasować do mieszczańskiego wnętrza. Zdarzało się, że malarze nie zawsze dysponowali świeżymi kwiatami z uwagi na różny okres ich kwitnienia, w związku z tym często posiłkowali się kwiatami suszonymi lub studiami botanicznymi. Obraz z kolekcji Muzeum Powiatowego w Nysie również przedstawia niezwykle starannie oddany bukiet kwiatów w pełnym rozkwicie - piwonii, tulipanów i żonkili - uzupełniony drobniejszymi kwiatami i wijącą się gałązką, spływającą wzdłuż wazonu. Kwiaty zebrane w okazały bukiet, ukazane zostały w stojącym na stole wazonie o puklowanym brzuścu i niskiej stopie. Podobnie jak na większości obrazów holenderskich o tym motywie, wazon ustawiony jest na skraju stołu, zbiegającym się z dolną krawędzią obrazu. Dominujące w obrazie są rozłożyste, różnobarwne piwonie – cztery biało-czerwone i biało-różowe oraz jedna błękitna, znajdująca się w tylnej części bukietu. Dopełnienie stanowią dwa tulipany, z czego jeden, znajdujący się na pierwszym planie kompozycji, ukazany został w fazie przekwitu - płatki kwiatu wydają się być uchwycone zaraz przed ich opadnięciem. Układ kwiatów z pozoru wydaje się być przypadkowy i nieco niedbały, jednakże jest przemyślany i świadomy. Kompozycja obrazu jest centralna, z wyraźnie zaznaczoną diagonalą, którą wytyczają kwiaty – przekwitły tulipan i piwonie. Bukiet został przedstawiony na ciemnym tle, podkreślając tym samym niuanse barwne ich płatków (biało-fioletowe tulipany, dwubarwne piwonie, żółte żonkile i drobniejsze kwiaty). Paleta barwna obrazu, pomimo swojej różnorodności, wyróżnia się zgaszonymi kolorami, które dopełniając się wzajemnie, tworzą jednorodną tonację. W malarstwie niderlandzkim kwiaty często miały znaczenie symboliczne, odnosząc się do wartości życia i śmierci, co także dotyczy Piwonii w wazonie C. Kicka. Piwonie oznaczały radość życia, bogactwo oraz zdrowie, uważane były za symbol piękna. Tulipany jako najbardziej pożądany kwiat w Holandii, były oznaką bogactwa i wytworności. Piwonie jako dominanta obrazu, mogłyby stanowić afirmację życia i piękna, jednakże przekwitły, a duży tulipan jako silny akcent kompozycyjny pierwszego planu, wyraźnie nawiązuje do znaczeń wanitatywnych. Tulipan może odwoływać się tutaj zarówno do kruchości życia, jak i do przemijającej sławy i bogactwa. Obraz powstał u schyłku tak zwanej gorączki tulipanów (tulpenwoede), które osiągały niebotyczne ceny (jedna cebulka tulipana miała wartość młyna lub nawet kamienicy). Przekwitły tulipan może odnosić się także do przemijającej fortuny i marności pieniądza. Obraz Cornelisa Kicka jest zatem nie tylko przedstawieniem pięknych kwiatów w wazonie, ma również przesłanie dydaktyczne, przypominając o nietrwałości życia, które niezależnie od dobrobytu i urody, ostatecznie przeminie.
Wybrana literatura
Battisini M., Impelluso L., Zuffi S., Martwa natura. Historia, arcydzieła, interpretacje, Warszawa 2000.
Herbert Z., Martwa natura z wędzidłem, Warszawa 2003.
Kopaliński W., Słownik symboli, Warszawa 2006, s. 181-182.
Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie, https://rkd.nl/en/artists/44250 [dostęp 27.04.2016]
Rzepińska M., Siedem wieków malarstwa europejskiego, Wrocław 1986.
Thieme U., Becker F., Allgemeines Lexikon der Bildenden Künstler, Lipsk 1923, t. XX, s. 253-254.
