Bernardino Gengi "Herakles Farnese" z albumu anatomii dla artystów "Anatomia per uso et intelligenza del disegno (...)"
Autor: Bernardino Genga 1620-1690 Artysta: Charles Errard 1606-1689 Rytownik: François Androit, zmarł w 1704 r. Wydawca: Domenico de Rossi (1659–1730) oraz Giovani Giacomo de Rossi (1627-1691), Rzym Czas i miejsce powstania: 1691 r., Rzym Materiał i technika: miedzioryt, papier
Obiektem miesiąca września została wybrana grafika przedstawiająca rzeźbę Heraklesa Farnese, będąca jedną z kart albumu anatomicznego dla artystów wydanego w 1691 r.: Anatomia per uso et intelligenza del disegno; ricercata non solo su gl'ossi, e muscoli del corpo humano; ma dimostrata ancora su le statue antiche piu insigni di Roma. Jego autorem był Bernardino Genga z Rzymu, chirurg, anatom i miłośnik sztuki.
Album Anatomia per uso et intelligenza del disegno (…) (tłum. Anatomia dla prawidłowego stosowania i zrozumienia rysunku) składa się z 59 miedziorytów zawierających ilustracje przedstawiające układ kostny i mięśniowy człowieka, opisy oraz tabele informacyjne. Frontyspis zawiera tytuł oraz informacje o autorach publikacji, kolejna karta to przedstawienie Alegorii śmierci, natomiast następne 23. ukazują anatomiczne układy kostne i mięśniowe. Pozostałe stronice albumu stanowią prezentację kanonu piękna ciała ludzkiego w oparciu o antyczną rzeźbę, przedstawioną na grafikach z różnych perspektyw – en face, z profilu oraz od tyłu. Ryciny prezentują między innymi Herkulesa Farnese, Laokoona (bez synów i węża), Gladiatora Borghese, Fauna Borghese, Wenus Medici, Spinario (Chłopiec wyciągający cierń ze stopy) i Amazonkę domu Cesei. Autorem wzorów malarskich dla grafik albumu był francuski malarz, grafik i pierwszy dyrektor Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby w Paryżu - Charles Errard (1606-1689), przedstawienia grawerowane były przez François Andriot (zmarł w 1704 r.), natomiast Giovanni Maria Lancisi (1654-1720), lekarz papieski opatrzył je komentarzem. Atlas anatomii dla artystów został wydany w oficynie wydawniczej Giovaniego Giacomo de Rossi (1627-1691) oraz Domenico de Rossi (1659–1730) prowadzonej przez ojca i syna. Drukarnia mieściła się przy kościele Santa Maria della Pace w Rzymie i szczyciła się sławą największej i najlepszej z ówczesnych oficyn wydawniczych we Włoszech.
Grafika powstała na podstawie antycznej rzeźby Heraklesa Farnese, ogromnego marmurowego posągu mierzącego 3,17 m, wykonanego na początku III w. n.e. przez Glykona. Posąg przedstawiający mężczyznę wpartego na maczudze i odpoczywającego, najpewniej jest kopią greckiej rzeźby z brązu wykonanej dla Sykionu przez Lizypa w IV w. p.n.e. Rzeźba została odkryta 1540 r. w termach Karakalli w Rzymie i do początku XVIII w. była własnością rodu Farnese. Jej nazwa pochodzi zarówno od nazwiska rodu jej właścicieli, jak również od miejsca jest ekspozycji - Palazzo Farnese w Rzymie. Obecnie posąg Heraklesa Farnese znajduje się w zbiorach Narodowego Muzeum Archeologicznego w Neapolu, w Polsce jej nowożytna kopia zdobi Łazienki Królewskie w Warszawie.
Rycina ze zbiorów nyskich jest wiernym odwzorowaniem rzeźby antycznej, jednej z najbardziej znanych i rozpoznawalnych wśród dzieł starożytnych. Herakles Farnese o rozbudowanej muskulaturze, wysoki, silny i odważny od czasów nowożytnych stanowił wzór mitycznego bohatera w europejskiej wyobraźni. Rzeźba natomiast ukazuje go w rzadkim momencie odpoczynku. Mężczyzna ukazany w kontrapoście, lewą częścią ciała opiera się o maczugę z zarzuconym na nią futrem lwa nemejskiego, prawą rękę ma schowaną za siebie, trzymając w dłoni złote jabłka. Jego rozluźniona postawa ciała wpierającego się o maczugę, zmęczony wyraz twarzy oraz spuszczone oczy świadczą o jego wyczerpaniu, stąd też rzeźba znana jest również pod nazwą Zmęczonego Heraklesa. Posąg w albumie anatomicznym dla artystów został przedstawiony na trzech osobnych rycinach ukazujących go od frontu, z profilu i z tyłu rzeźby, dając tym samym pełniejsze jej odwzorowanie (tablica XXIV, karta nr 40, Tablica XXV, karta nr 41, tablica XXVI, karta nr 42 ).
Grafiki prezentowane są na wystawie czasowej „Anatomia człowieka w grafice europejskiej XVII i XVIII w." - wystawa ze zbiorów Muzeum Powiatowego w Nysie oraz Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. E. Smołki w Opolu, czynna do 8.11.2015 r.
