Czas powstania: XVIII w. Wymiary: wysokość - 205 cm, szerokość - 200 cm, głębokość - 60 cm Materiał i technika: drewno polichromowane
Obiektem września jest malowana szafa śląska, którą wyeksponowano w sali I piętra prezentującej zbiory militariów. Szafa jest dwudrzwiowym, masywnym meblem wspartym na pięciu kulistych nogach. W jej podstawie, podkreślonej profilowanymi listwami, umieszczone są dwie szuflady. Od góry szafę zamyka profilowany, łamany gzyms. Mebel w całości pokryty jest polichromią: na drzwiach oraz wokół nich namalowano motywy stylizowanych liści akantu oraz bukietów kwiatów - głównie róż i tulipanów. Wzdłuż drzwi oraz ściętych narożników szafy umieszczono motywy kolumn na cokołach, z korynckimi głowicami, oplecione wieńcami z liści i kwiatów. Na szufladach i bocznych ścianach szafy umieszczone są żelazne kute uchwyty, a na drzwiach otwory na klucz zdobione ażurowymi okuciami. Kolorystyczną dominantę stanowią odcienie niebieskiego, brązu oraz czerwieni.
Mebel powstał w warsztacie śląskim. Pochodzi z zasobów nyskiego lekarza, doktora Sonntag, który przed wojną był właścicielem prywatnej kliniki w okolicach dworca kolejowego. Szafa została przekazana do Muzeum w Nysie w 1945 roku.
Historia malowanych mebli rozpoczyna się w XVII wieku, natomiast jej schyłek, a wraz z nim powolny zanik tego typu sprzętów, przypada na przełom XIX i XX wieku, kiedy moda na malowane meble powoli przemija.
Szafa prezentowana w muzeum jest przykładem meblarstwa ludowego. Bardzo często czerpie ono wzorce z technik sztuki elitarnej. Wpływy historyczne nierzadko oddziałują na techniki wykonywania ludowych mebli, co najbardziej zauważalne jest na Dolnym Śląsku, Pomorzu Zachodnim oraz w Wielkopolsce. Nie działo się tak bez przyczyny. Czynnikiem sprawczym tego zjawiska był proces urbanizacji, który w wymienionych rejonach nastąpił szybciej niż na innych obszarach. Zatem za sprawą urbanizacji dane regiony ulegały znacznie szybciej wpływom miasta niż pozostałe. W XVIII wieku równolegle w izbach wiejskich jak i w drobnomieszczańskich domach można było napotkać takie same meble.
Szafa jest elementem wyposażenia, który w wiejskich chatach zajął miejsce komody, ze względu na swój wyższy stopień użyteczności i wygody. Tego rodzaju mebel był dość kosztowny, z tej przyczyny szafy pierwotnie stanowiły rzadkość w domach osób uboższych. Przełom nastąpił już w XVII wieku, kiedy wnętrza wiejskich domów powoli zaczęły ulegać zmianom. W izbach coraz częściej pojawiały się piece ogrzewające pomieszczenia. Według niektórych badaczy, istnieje zależność pomiędzy stopniową likwidacją dymu w mieszkalnych izbach, a pojawieniem się coraz bardziej luksusowych sprzętów, w tym również malowanych mebli. Ten sposób dekorowania osiągnął wówczas na Śląsku bardzo wysoki poziom.
Na malowane zdobienia wyposażeń zwracano szczególną uwagę w części Europy, która rozciągała się od Skandynawii do Alp, od środkowego Renu po zachodnią Rosję, tym samym obejmując Śląsk. Natomiast w pozostałej części kontynentu, tj. w Anglii, północnych Niemczech, krajach Skandynawskich i Śródziemnomorskich, wytwarzano meble bogato ozdabiane snycerką, nakładanymi elementami zdobniczymi, a także techniką intarsji. Oba te nurty w sztuce zdobienia mebli bardzo często występowały jednocześnie. Malowane meble tworzone były najczęściej przez małomiasteczkowych stolarzy. Ich warsztaty to przeważnie rodzinne interesy, w których zazwyczaj żony tychże rzemieślników zajmowały się malowaniem gotowych już mebli. Zdarza się, iż podobieństwa między wzorami na szafach poszukuje się w ich jednakowym pochodzeniu, jednakże takich wniosków nie należy wysuwać zbyt pochopnie. Wytwórcy tych przedmiotów przy tworzeniu wzorów często korzystali z gotowych szablonów, a te mogli posiadać właściciele różnych warsztatów.
Na Śląsku, czyli w rejonie, z którego pochodzi dany obiekt, rozwojowi dekoracji malarskiej mebli mógł sprzyjać założony w 1721 roku ośrodek stolarski w Herrnhut na Łużycach. Równolegle z pracowniami w Herrnhut, funkcjonował warsztat w Tölz w Austrii. W obu ośrodkach tworzono często meble na eksport. Powstawały tam barwnie malowane szafy zdobione motywami roślinnymi.
Na Śląsku przy zdobieniu mebli korzystano z różnych metod. Jedną z nich było ozdobne kształtowanie konturów mebla, czemu służyły plastyczne elementy zdobnicze, które tworzyły obramowanie dla malowidła. Na nie składały się na przykład listwy okalające krawędzie drzwi. Wielokrotnie przyozdabiano górne i dolne krawędzie szaf profilowanymi listwami, na wzór gzymsów. Profilowane listwy miały także swoje zastosowanie przy obramowaniu dekoracyjnych pól, co dawało złudzenie filunku. Bardzo często na kolorowym tle umieszczano malunki o różnorodnych barwach. Do jednolitego tła stosowano farby w różnych odcieniach zieleni, brązu i czerni, a także niebieskiego. Z czasem zaczęto stosować coraz jaśniejsze tonacje, dominantami wówczas stały się czerwień, błękit i zieleń, co znalazło zastosowanie także w przypadku malowanej szafy ze zbiorów Muzeum w Nysie.
Wewnątrz szaf znajdowały się półki oraz listwy z kołkami służącymi do zawieszenia ubrań. Czasem malowanie przez stolarzy wzorów na sprzętach miało na celu ukrycie znajdujących się pod farbą drobnych mankamentów, które zasłaniano na przykład motywami kwiatowymi. Czasem można trafić na inicjały właścicieli, czy datę wytworzenia mebla, czasem wplatano w nie kwiatowy ornament.
Wybrana literatura:
Różycka K., Malowane meble, [w:] Sztuka drewna. Meblarstwo i snycerstwo ludowe na Dolnym Śląsku, Wrocław 2005.
