Czas powstania: XVII/XVIII w. Wymiary: długość - 123 cm Materiał i technika: drewno, mosiądz, żelazo
Jednym z ciekawszych eksponatów jakie zobaczyć można na wystawie militariów otwartej w 2011 roku w Muzeum w Nysie jest strzelba myśliwska zwana „cieszynką”. Inna jej nazwa to "ptaszniczka", gdyż służyła do polowania na siedzące ptactwo. Cieszyły się one wielkim powodzeniem z całej Europie i uznawane są za jedną z najwybitniejszych konstrukcji w dziedzinie małokalibrowej ręcznej broni palnej z zamkiem kołowym. Zamek kołowy zaprojektował w końcu XV wieku Leonardo da Vinci, a jego zastosowanie w broni palnej zaczęło się upowszechniać od początku XVI wieku, poczynając od terenu Niemiec. Zasada działania takiego zamka polegała na skrzesaniu iskry, powodującej zapalenie prochu przez pocieranie krawędzi obracającego się koła o fragment skałki pirytu, umieszczony w szczękach kurka. Mechanizm ten wymagał wcześniejszego nakręcenia sprężyny poruszającej stalowym kołem. Strzelby takie wyrabiano w Cieszynie od końca XVI do początków XVIII wieku. Ich miejsce pochodzenia z upływem czasu uległo zapomnieniu, stąd też pojawiały się opinie, że broń ta wytwarzana była w ośrodkach rusznikarskich Włoch, północnych Niemczech lub w krajach nadbałtyckich – w Kurlandii. To ostatnie przypuszczenie oparto na nazwisku XVII-wiecznego rusznikarza – Georga Kurlanda, który jednak wbrew nazwisku nie działał na terenie Kurlandii, lecz był rusznikarzem cieszyńskim. Dopiero w latach 60. XX stulecia badacze jednoznacznie zidentyfikowali Cieszyn jako ośrodek produkcji tej broni. Od XVI do XVIII wieku na terenie Cieszyna działali liczni znani z nazwiska rusznikarze o narodowości najpewniej niemieckiej lub austriackiej, czeskiej i polskiej.
"Cieszynka" to lekka broń o smukłej szyjce i charakterystycznie ukształtowanej kolbie o formie „sarniej nóżki”. Drewniana kolba i łoże strzelby zwykle były bogato zdobione. Początkowo dominowały inkrustacje wykonane z rogu jeleniego i masy perłowej ze scenami polowań lub przedstawieniami zwierząt i linearnymi dekorami. W późniejszym okresie strzelby te zdobiono głównie przy użyciu masy perłowej i mosiężnych płytek z motywami kwiatów i rytych wzorów geometrycznych. Przykład takiej właśnie broni, datowanej na XVII wiek zobaczyć można w Muzeum w Nysie. Uwagę zwraca smukłe, drewniane łoże lufy przechodzące płynnie w delikatną szyjkę i charakterystycznie ukształtowaną kolbę. W kolbie widoczny jest otwór szufladki na zapasowe skałki pirytu do zamka kołowego. Brak jest niestety wieczka, podobnie jak wielu zdobnych inkrustacji, po których pozostały tylko negatywowe wgłębienia w drewnianej oprawie. Powierzchnia łoża inkrustowana jest powtarzającym się motywem rozetki między dwoma kółkami. Zachowały się mosiężne nakładki zdobione grawerunkiem z motywem wici roślinno-kwiatowych. Wspaniale zdobiony jest zamek kołowy. Szczęki kurka osłonięte są grawerowaną blachą. Osłona sprężyny kurka to fantazyjnie wycięta mosiężna płytka z motywem maski wyobrażającej mężczyznę z brodą, ukazanego w profilu. Strzelba zaopatrzona jest w gwintowaną lufę o grubych ściankach i ośmiobocznym przekroju. Muszka miedziana w kształcie półwałka. Nie zachował się język spustowy oraz ochraniający go kabłąk. Brak jest również stempla mocowanego pierwotnie ażurowymi mosiężnymi klamrami w dolnej części łoża.
"Cieszynka" to elitarna broń myśliwska wytwarzana z myślą o bogatym odbiorcy. Uroda tych strzelb, ich charakterystyczna konstrukcja oraz bogate zdobnictwo, a także fakt, że do naszych czasów zachowało się ich bardzo niewiele sprawiają, że stanowią one ozdobę każdej kolekcji dawnej broni palnej, niezwykle cenioną przez specjalistów i kolekcjonerów. Dlatego też nyski egzemplarz "cieszynki", mimo że nie jest zachowany w idealnym stanie, na pewno zasługuje na szczególną uwagę i wyróżnienie spośród innych rodzajów broni prezentowanych na wystawie w Muzeum w Nysie.
