Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Marzec


Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie

„Puchar maszkowicki”

Miejsce i czas powstania: Śląsk, Nysa (?), XVI w. / 1884 r.
Materiał i technika: puchar z nieokorowanego pnia czarnej olchy lub dębu, wewnątrz naczynie miedziane, złocone
Wymiary: średnica naczynia z kory – 31 cm,  średnica otworu wewnątrz oraz naczynia miedzianego - 12 cm, wysokość z pokrywą - 35 cm, wysokość naczynia miedzianego - 17 cm, pojemność naczynia - 1,75 l.

Marcowym eksponatem miesiąca jest niezwykle interesujący puchar - jeden z pierwszych zabytków, jakie zostały przekazane do kolekcji muzeum w 1897. Przez ostatnie dekady przechowywany był w magazynie (został zdjęty z sali wystawowej w 1969 r.), a obecnie powrócił na ekspozycję stałą wzbogacając prezentację „Nyskiego rzemiosła artystycznego i pamiątek miejskich”.

Opis :
Obiekt składa się z dwóch elementów: starszej obudowy oraz młodszego naczynia wewnętrznego. Zewnętrzna część, to puchar wykonany z nieokorowanego pnia czarnej olchy lub dębu, wytoczony w środku, wsparty na trzech stopach w kształcie kul. Na zewnątrz pucharu sękata kora koloru ciemnobrązowego, wewnętrzna część drzewa (tak zwany twardziel) ociosana i uszczelniona smołą. Pokrywka płaska, dekorowana rytowaniem i toczonym uchwytem. Otwór pucharu wykończony cienkim rantem, na którym wspiera się naczynie miedziane – cylindryczny kubek, złocony wewnątrz, wyjmowany z otworu pucharu drewnianego.

Na nim dwie inskrypcje:
Na rancie: „Peter Schoff von Maschkowicz verreicht dem Rathe von Neisse sein Gut Maschkowitz. 14 August 1489.”
Na spodzie naczynia napis (nie w pełni czytelny): „Preill…E. Winkler…Neisse 1884”.

Według przekazów puchar był w posiadaniu nyskiego magistratu przez blisko 400 lat. Zamówiony został w celu upamiętnienia przejęcia majątku Maszkowice przez miasto Nysa. Z tym nietuzinkowym naczyniem wiąże się legenda, której treść odnajdziemy w jednym z artykułów „Jahresbericht des Neisser Kunst- und Altertums-Vereins” (1898) oraz legendach miejskich wydanych przez B. Rufferta „Sagen der Stadt Neisse” (1918). Opowieść mówi o przejęciu dóbr maszkowickich na rzecz miasta Nysa, dzięki zwycięstwu jej burmistrza w zorganizowanym przez właściciela Maszkowic tak zwanym „turnieju pijackim”. Maszkowice (Maschkowitz, Matzkowitz, Mathiasdorf), dziś należące do wsi Buków (Baucke), leżały 12 km na południowy zachód od Nysy. Były bardzo cennym majątkiem ziemskim, jego właścicielem był rycerz Peter Schoff z dynastii Schaffgotsch (wymieniany także jako Peter Schaffgotsch, Peter Schaff), który żył za czasów panowania biskupa Jana IV Rotha. Rodzina Schoff obok rodzin Schellendorf i Haugwitz, należała do szlacheckiej klasy ziemiańskiej, tworząc ówczesną elitę. Nie są znane dokładne daty życia Petera Schoffa (zmarł w 1492 r.), wiadomo jednak, że jego ojcem był Nicolaus Schoff, a matką Anna (jej nazwisko rodowe nie jest znane). Miał jedną siostrę Magdalenę, która poślubiła Rickel Heidea von Baucke (w dokumencie Neisser Kreuzherrn wymieniany był dwukrotnie w 1445 r. i 1463 r.). Peter Schoff jest wymieniany w dokumentach dopiero w 1467 r. po śmierci swojej matki.
Peter Schoff nigdy nie założył rodziny, dlatego swoje dobra – Maszkowice, zapisał w testamencie w 1489 r. rajcom miasta Nysa. Informacje o testamencie zostały zawarte w książce dotyczącej historii Nysy („Geschichtliche Darstellung der merkwürdigsten Ereignisse in der Fürstenthums Stadt Neisse”, 1834) autorstwa Ferdinanda Minsberga oraz w roczniku „Jahresbericht des Neisser Kunst- und Altertums-Vereins, Neisse”, 1897 r. Fakt przekazania dóbr został uwieczniony na obrazie ukazującym portret Petera Schoffa z testamentem w ręku oraz z herbem rodziny Schaffgotsch, z owcą w czerwonym polu i datą 1489. Drzewo, które od 1392 r. znajdowało się za owcą w herbie, na prezentowanej fotografii nie jest widoczne. Pod portretem widniał podpis: "Petrus Schaf Eques in Mascowitz huius Praedii Nobilis Ao 1489 ex Testamento Dator Benefactor S.P.Q. Niss. D.D.A.I.D.C.S.". Testamentowe nadanie dóbr Maszkowice miastu Nysa zostało odnotowane przez biskupa Jana IV Rotha w dniu 15 sierpnia 1489 r. Natomiast 3 listopada tego samego roku właściciel Maszkowic Peter Schoff przyznał się do zmiany własności przed komornikiem i jego siedmioma wójtami.

Legenda o przejęciu majątku Maszkowice:
Peter Schoff, ostatni właściciel bogatego majątku Maszkowice nie posiadał żadnego potomka, chciał go przekazać najgodniejszemu mężowi, w dodatku w taki sposób, by pamięć o nim nie zginęła. W związku z powyższym zorganizował tak zwany „turniej pijacki”, podczas którego osoba, która najdłużej pozostanie trzeźwa miała dostać w posiadanie dobra maszkowickie. Peter Schoff znany był z suto zakrapianych uczt, podczas których wszyscy goście nie byli w stanie dotrzymać kroku gospodarzowi – gdy on wciąż ucztował, pozostali zazwyczaj dawno już spali. W wyznaczonym dniu, to jest 14 sierpnia 1489 roku, na zaproszenie Schoffa przybyli liczni goście (konno i w powozach), wśród nich był stary biesiadnik, burmistrz Nysy Schnase. Przed rozpoczęciem zawodów Peter Schoff w przygotowanej mowie wyjaśnił biesiadnikom dokładny cel spotkania i sposób wyłonienia spadkobiercy. Na stół położył testament, a sługom nakazał rozlewać wino. Po pewnym czasie, gdy goście już byli w stanie nietrzeźwości, pan na Maszkowicach zawołał do swoich sług: „Zabierajcie szklanice. Teraz rozpocznie się walka”. Służący przynieśli natychmiast ogromny puchar, który gospodarz napełnił najlepszym winem i wznosząc toast do burmistrza, opróżnił go duszkiem. Burmistrz uczynił to samo, a następnie podał puchar swojemu sąsiadowi. W ten sposób puchar krążył wokół stołu, aż powtórnie trafił do gospodarza. Biesiadnicy upojeni alkoholem zaczynali już mówić w różnych językach i zasypiać pod stołem. Tylko dwóch mężczyzn wciąż było trzeźwych: burmistrz Nysy i właściciel Maszkowic. Turniej rozgrywał się już tylko między nimi, jak pisze Ruffert, nawet legenda nie mówi o tym, jak długo wzajemnie przepijali. W pewnym momencie Peter Schoff osunął się pod stół i zasnął. Raz jeszcze napełniono puchar dla burmistrza, ten opróżnił go i z triumfalnym uśmiechem kazał wezwać sołtysa wioski i ławników sądowych.
„Czy mnie znacie?” zapytał lekko bełkotliwym głosem zdumionych przybyszów. „A któż was nie zna, burmistrzu Schnase!” odpowiedzieli. „Czy jestem pijany?” ciągnął burmistrz. „Absolutnie, kto ośmieliłby się coś takiego stwierdzić!” „A ci ludzie pod stołem, czy są pijani?” „No tak,” stwierdził sołtys z uśmiechem. „A zatem” krzyknął Schnase z miną zwycięzcy, „spiszcie protokół, stwierdzając w nim, że znaleźliście mnie tu o godzinie piątej przy w miarę jasnym umyśle, tych pozostałych natomiast, a zwłaszcza pana tego zamku, pogrążonych we śnie. Czy jesteście gotowi zaświadczyć to pod przysięgą?” Wszyscy przytaknęli. Szybko sporządzono protokół, który podpisali sołtys i ławnicy sądowi. Uśmiechając się pod nosem burmistrz zabrał ze sobą protokół i testament i wrócił, choć nieco chwiejnym krokiem do Nysy.
Gdy po kilku latach Peter Schoff zmarł, burmistrz Nysy pojawił się przed sądem ze swoimi dwoma dokumentami, których nikt nie był w stanie podważyć. Z pokolenia na pokolenie przekazywano legendę o „turnieju pijackim” i pucharze maszkowickim.

Historyczne źródła potwierdzają testament i dokument przejęcia dóbr Maszkowice (jeszcze pod koniec XIX wieku były one w posiadaniu nyskiego magistratu), mówiące o otrzymaniu przez Nysę tytułu prawnego do majątku Maszkowice po śmierci właściciela (1492 r.). Jednakże saga o alkoholowym turnieju już jest niepewna, podobnie jak postać burmistrza Nysy o nazwisku Schnase nie jest udokumentowana. Proweniencja pucharu także nie jest znana. Puchar drewniany być może pochodzi z początku XVI w., jednakże znajdujące się naczynie wewnątrz niego jest zapewne późniejsze (1884 r.) – najprawdopodobniej zastąpiło wcześniejszy wilkom. Wiadomo, że puchar był używany w corocznych tradycyjnych połowach ryb w Maszkowicach. Nowy uczestnik połowów musiał wypić cały kufel napełniony winem. Potwierdzenie tego znajdujemy w piśmie z 1720 r. z archiwum Gräflich Schaffgotsch'schen w Hermsdorf:

"Ale jeśli chodzi o szklankę powitalną (wilkom), to w testamencie Petera Schoffa nic na ten temat nie ma, to magistrat pozyskał szklankę na pamiątkę Petera Schoffa, taką szklankę ma wypić osoba, która pojawi się na dorocznym łowisku w Maszkowicach, wypełnioną winem, o pojemności dwóch kwart"

Dziś „Puchar maszkowicki” znajduje się na pierwszym piętrze ekspozycji prezentującej „Nyskie rzemiosło artystyczne i pamiątki miejskie” (sala nr 10, tuż przy oknie). Co ciekawe - jak czytamy w artykule z 1921 r. - puchar ten pokazywany w nowo powstałym muzeum w budynku dawnej komendantury, także znajdował się w sali nr 10, zaraz przy oknie, przykuwając uwagę zwiedzających (Er steht jetzt im Zimmer 10 am Fenster und erregt stets das Interesse der Beschauer). W pewnym symbolicznym sensie historia zatoczyła koło i puchar na powrót może cieszyć się zainteresowaniem zwiedzających zbiory Muzeum Powiatowego w Nysie.

Wybrana literatura:

Karta inwentarzowa MNa/RA 621.
Peter Schoff von Maschkowitz (Mit Bild), [w:] "Jahresbericht des Neisser Kunst- und Altertums-Vereins", Neisse 1921, s. 5-7.
Havernick O., Aus der Neisser Alterhums Sammlung. Der Maschkowitzer Becher, [w:] "Jahresbericht des Neisser Kunst- und Altertums-Vereins", Neisse 1898, s. 27-29.
Minsberg F., Geschichtliche Darstellung der merkwürdigsten Ereignisse in der Fürstenthums Stadt Neisse, Neisse 1834, s. 75.
Ruffert B., Sagen der Stadt Neisse, Neisse 1918, s. 4-5.
Scholz B. W., Das geistliche. Fürstentum Neisse. Eine ländliche Elite unter der Herrschaft des. Bischofs (1300–1650), Köln, 2001, s. 115.
 
Oprac. Ewelina Kwiatkowska