Logo

Muzeum Powiatowe w Nysie

48-300 Nysa, ul. Biskupa Jarosława 11, tel. 77 433 20 83, 77 435 50 10

Pałac w Kopicach


Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie
Powiększenie

Kopice, to miejscowość leżąca ok. 23 km na północ od Nysy, niedaleko Grodkowa, znana już co najmniej od XIV wieku. Należały wówczas do rodu von Borstwitz, następnie, w XV wieku, do rodu von Beess. W XVI wieku Kopice przeszły na własność kanonika katedry wrocławskiej, Baltzara von Neckern, a następnie m.in. Hansa Heinricha Heymanna von Rosenthal, Gottfrieda von Spaetgen, a od 1751 roku do śląskiej rodziny von Sierstorpff. Z inicjatywy jej członka, Heinricha Kaspera, dawny budynek dworu został przekształcony w pałac mieszkalny i przebudowany w stylu klasycystycznym w 1783 roku, wg projektu opolskiego architekta, Hansa Rudolpha. Kluczowym momentem dla dóbr kopickich stał się fakt zakupienia ich w 1859 roku przez Hansa Ulricha von Schaffgotsch dla swojej 17-letniej żony, Joanny de domo Gryczik (Grizik) von Schomberg-Godulla, znanej jako „śląski Kopciuszek”. To dzięki tej parze pałac w Kopicach stał się jedną z pereł XIX-wiecznej architektury pałacowej na Górnym Śląsku i celem podróży turystycznych.

Ostatnimi właścicielami pałacu w Kopicach, do 1945 roku, był wnuk hrabiostwa Schaffgotsch oraz jego żona. Bez uszczerbku pałac przetrwał zamęt II wojny światowej. Do pocz. lat 50. XX w. nadal organizowano tu kolonie wakacyjne dla dzieci i imprezy okolicznościowe. W następnych latach zespół pałacowy był nieustannie plądrowany, a następnie w październiku 1956 roku, w wyniku podpalenia, spłonął. Od tego czasu budynek pałacu i park popadły w stan ruiny. Kolejnym opiekunom pałacu i właścicielom nie udało się doprowadzić go do stanu, w którym mógłby na powrót stanowić atrakcję turystyczną. Nową nadzieję, że tak się stanie, daje kolejny prywatny inwestor, który w marcu b.r. pojawił się na horyzoncie ...

Przebudowa rezydencji wg projektu Karla Johanna Bogislawa Lüdecke (1826-1894), pod nadzorem najpierw samego Lüdecke, a następnie dwóch innych architektów: Carla Heidenreicha i Richarda Younga, trwała w latach 1863-1897. Kubiczna, klasycystyczna bryła została przekształcona - zgodnie z życzeniem inwestora - w stylu malowniczego neogotyku. Hans Ulrich von Schaffgotsch, będąc miłośnikiem sztuki, brał aktywny udział w pracach projektowych rozbudowy pałacu.
Zmiany uwzględniały przede wszystkim codzienne potrzeby mieszkańców, a średniowieczna stylizacja miała charakter estetyczny i wyrażała się głównie przez malownicze detale: maswerki, pinakle z żabkami, kwiatony, ostre łuki okien. Ciekawym faktem było usytuowanie potężnej, czworobocznej wieży, stanowiącej dominantę architektoniczną pałacu, w części przeznaczonej do dyspozycji hrabiny, a nie tradycyjnie przy pomieszczeniach przeznaczonych dla pana domu. Ponadto od północy dobudowano nowe skrzydło, zawierające reprezentacyjną Salę Rycerską (Rittersaal) przykrytą szklanym dachem, z oknami wychodzącymi na oranżerię; od południa zaś skrzydło z kaplicą i wieżą dzwonną z zegarem słonecznym.

Sam pałac stanowił centralną część otaczającego go, ponad 60-hektarowego, imponującego założenia parkowego. Ogród i park ukształtowano wg ówczesnej mody: w bezpośredniej bliskości pałacu zakładano regularne i symetryczne rabaty kwiatowe, w stylu francuskim, jako symbol mocy człowieka, który może okiełznać przyrodę wokół siebie. Uregulowano również pobliskie mokradła, tworząc z trzech stron budowli malownicze stawy ze sztuczną wyspą – dzięki owym stawom, siedzibę hrabiostwa nazywano „pałacem na wodzie”. W strefie nieco oddalonej od rezydencji, sadzono rabaty o różnorodnej kolorystyce lub pojedyncze okazy drzew i krzewów, jako strefę przejściową. Najbardziej oddalony od samego pałacu był obszar parku naśladujący dziką przyrodę, za którym, w specjalnie wygrodzonym miejscu, hodowano daniele. Wśród imponujących, kilkusetletnich drzew, ozdobnych krzewów rododendronów i azalii, postawiono elementy małej architektury: domek gotycki, pawilon chiński, antyczną altanę, malownicze sztuczne ruiny („Mysia Wieża”) oraz liczne rzeźby i pomniki.
Kopickie ogrody, nad którymi nadzór pełnił m.in. Wilhelm Hampel, będący autorytetem w dziedzinie hodowli roślin jadalnych, zasłynęły m.in. z odmiany ogórka nazywanego „Juwel von Koppitz” (klejnot z Kopic) oraz ananasów o wyjątkowym smaku, które gościły nawet na stołach królewskich. Hampel zajmował się również przypałacową oranżerią i palmiarnią, w której hodowane tropikalne drzewa osiągały podobno wysokość 17 m, a egzotyczne owoce można było podziwiać i spożywać o każdej porze roku.

Kilka słów należy się również samym właścicielom kopickich dóbr. Hans Ulryk von Schaffgotsch pochodził ze znanego na Śląsku szlacheckiego rodu Schaffgotschów. Jednym z jego antenatów był Hans Ulrich von Schaffgotsch, (1595 -1635), dowódca wojsk habsburskich w wojnie trzydziestoletniej oraz piastowska księżniczka, Barbara Agnieszka. Mimo tytułu hrabiowskiego, nie dysponował on wielkim majątkiem. Joanna przeciwnie: pochodząc z ubogiej rodziny, będąc pod opieką służącej w domu bajecznie bogatego przedsiębiorcy bytomskiego, Karola Goduli, dzięki sympatii, jaką ją obdarzył, stała się jego spadkobierczynią. W wieku 6 lat odziedziczyła jedną z największych fortun w dziejach Górnego Śląska. W 1858 roku (kiedy Joanna miała 16 lat), król Prus, Fryderyk Wilhelm IV Hohenzollern nadał jej tytuł hrabiny, zmieniając nazwisko na Gryczik (Grizik) von Schomberg-Godulla i nadał herb. Joanna i Hans Ulryk tworzyli zgodne małżeństwo i doczekali się licznego grona wnucząt. Joanna słynęła z dobroczynności: zarządcy jej majątku jeszcze przed ślubem zorganizowali kasę zapomogową dla pracowników hut cynku, w 1866 roku hrabina wybudowała w Rudzie Śląskiej szpital pw. św. Joanny, sprowadzone przez nią do bytomskich Szombierek siostry elżbietanki prowadziły przedszkole dla dzieci i wydawały darmowe posiłki dla najuboższych. Joanna wspierała finansowo szkoły, w których kształciły się dzieci górników i hutników.
oprac. Adriana Zalewska-Wąsowicz