Autor: Anthonie Palamedes (1601-1673)
Czas powstania: XVII w.
Materiał i technika: obraz - olej na desce
Wymiary: wysokość 45 cm, szerokość 57 cm
Tematem opracowania jest obraz zatytułowany „Scena w gospodzie”, autorstwa Anthoniego Palamedesa (1601-1673). „Scena w gospodzie” przedstawia zamożne towarzystwo spędzające czas na zabawie i rozmowie przy winie. Proste, surowe wnętrze stanowi neutralne tło, nie konkurujące z wytwornymi strojami biesiadników. Można przypuszczać, że bohaterami obrazu są oficerowie z żonami.
Scena rozgrywa się w bardzo ciemnej izbie, a jedyne źródło światła które pada z przodu, lekko z lewej strony - oświetla postaci i wydobywa ich sylwetki. Mocny punkt światła akcentuje obecność osób znajdujących się po prawej stronie kompozycji, a zwłaszcza mężczyzny siedzącego tyłem do widza. Pierwszoplanowa postać w jasnym kapeluszu z czerwonym piórem to prawdopodobnie kapitan, a naprzeciw widzimy jego żonę - są oni jedynymi osobami siedzącymi przy stole. Mężczyzna kieruje uwagę w stronę młodego małżeństwa stojącego po prawej stronie. Umiejscowienie dłoni kobiety może wskazywać na to, że jest ona brzemienna, więc kapitan gratuluje im przyszłego potomka.
Przy stole obok żony kapitana, stoi pochylony mężczyzna w czarnym kapeluszu, sięgający ręką po nóż do pieczywa. Za nim widoczna jest odwrócona tyłem kobieta, której sylwetka zanika w cieniu dalszego planu. Po lewej stronie kompozycji obok pary zajętej rozmową, widzimy witającego się z gośćmi mężczyznę - być może gospodarza - który właśnie przyniósł kosz pełen owoców. Obok, w cieniu, stoi mężczyzna pilnujący, aby żadnemu z gości nie zabrakło wina. Po prawej stronie kompozycji widoczny jest psi towarzysz, beztrosko drzemiący obok kapitana.
Obraz namalowany został w kompozycji owalnej, wielopostaciowej, o mocno zaznaczonym światłocieniu. Widzimy tu bardzo ciemne barwy i stonowane kolory, głównie w odcieniach brązu, czerwieni, ugru, podkreślonych białymi akcentami. Światło wychwytuje najważniejsze elementy i podkreśla najdrobniejsze detale strojów, np. delikatne koronki i złote nitki.
Obraz pochodzi z kolekcji hrabiego Eloi Matuschki von Toppolczan z Biechowa i został przekazany do nyskiego muzeum w 1945 r. po zakończeniu II wojny światowej. Od 1984 r. jest częścią ekspozycji stałej, a obejrzeć go można na drugim piętrze w trzeciej sali galerii malarstwa zachodnioeuropejskiego.
Anthony Palamedes urodzony w Leith (Szkocja) w artystycznie uzdolnionej rodzinie z korzeniami flamandzkimi, dorastał i uczył się w Delft (Holandia), zasłynął jako malarz portretów i scen rodzajowych „złotego wieku” malarstwa holenderskiego.
Ojciec artysty - Palamedes Willemsz - był rzeźbiarzem i szlifierzem kamieni półszlachetnych, które później wykorzystywał do zdobienia różnego rodzaju przedmiotów dekoracyjnych. Wkrótce po narodzinach Anthoniego cała rodzina przeniosła się do Anglii, gdzie jego ojciec został powołany do służby króla Szkocji i Anglii Jakuba I Stuarta (1566-1625). Tam na świat przyszedł młodszy brat artysty Palamedes Palamedesz I (1607-1638). W tym czasie rodzina osiedliła się w Delft w Republice Holenderskiej, gdzie chłopcy dorastali. Anthonie uczył się u czołowego portrecisty Michiela Jansza van Mierevelta oraz przedstawiciela malarstwa historycznego i rodzajowego - Hansa Jordaensa.
W dorosłym życiu był dwukrotnie żonaty i miał w sumie sześcioro dzieci. Jego uczniami byli m.in. młodszy brat Palamedes, który zmarł młodo w 1638 roku i zajmował się głównie malarstwem batalistycznym oraz malarz Ludolf de Jongh.
W 1621 roku artysta wstąpił do najstarszej gildii malarskiej Świętego Łukasza w Antwerpii, której przewodniczył w latach 1635, 1638, 1663 i 1673. Zmarł 27 listopada 1673 r. W tym czasie przebywał w Amsterdamie, prawdopodobnie ze swoim najstarszym synem, Palamedesem Palamedeszem II. Pochowany został 1 grudnia 1673 r. w amsterdamskim kościele Oude Kerk.
Pozostawił po sobie bogatą spuściznę artystyczną. Jego prace posiadają nie tylko muzea Holandii, Wielkiej Brytanii czy Stanów Zjednoczonych (Fogg Museum), ale również paryski Luwr, petersburski Ermitaż, Muzeum Narodowe w Warszawie oraz Muzeum Narodowe we Wrocławiu.
Anthonie Palamedes oprócz portretów i martwej natury tworzył głównie sceny rodzajowe. Szczególnie znany jest z obrazów prezentujących arystokrację i zamożnych mieszczan zaangażowanych w zabawę, muzykę i rozmowę oraz scen przedstawiających żołnierzy w wartowniach. Podobnie jak wielu współczesnych mu artystów, stosował metodę powielania popularnych kompozycji i motywów. Jako pierwszy w Delft zaczął malować przedstawienia wartowni tzw. Kortgaardjes, a inspirację czerpał z dzieł takich artystów jak: Pieter Codde, Willem Duyster czy Dirck Hals.
Oprac. Joanna Kluzek
Wybrana bibliografia:
Karta inwentarzowa zabytku MNa/SA 151.
Rosen J.
Masculinity Pacified: Women as Mothers in the Guardroom Scenes of Anthonie Palamedes (1602-1673), “De Zeventiende Eeuw”, Jaargang 24 (2008).
Weller D.,
Seventeenth-century Dutch and Flemish paintings, North Carolina Museum of Art, 2009.
