Autorzy: F. Schindler (rysownik), C. Süssnapp (litograf) Czas powstania: ok. 1864 r. Druk: W. Jab Berlin Materiał i technika: litografia na papierze Wymiary: wysokość - 44,6 cm, szerokość - 57 cm
Litografia propagandowa upamiętniająca poległych żołnierzy austriackich i pruskich w wojnie duńskiej w 1864 roku. Grafika jest dziełem Carla Süssnappa ur.1828 w Koszalinie, zm.1891 w Berlinie. Był portrecistą, ale najbardziej znany był ze swoich litografii. Pracował w Berlinie. Portret ma wyraźnie wydźwięk propagandowy. Ukazuje konkurujących ze sobą władców Austrii i Prus o przywództwo w Związku Niemieckim, którzy w tym przypadku zjednoczyli się w koalicji przeciwko Danii w konflikcie nazywanym wojną duńską 1864 roku (II wojna duńska; wojna niemiecko-duńska).
Opis grafiki
Kompozycja ryciny symetryczna, wieloplanowa, dolna partia przedstawiona w formie architektonicznej, w górnym pasie w oddali dwie sceny batalistyczne. W centrum dwa portrety władców, pomiędzy którymi na osi pionowej - personifikacja Germanii, ukazanej jako wyprostowana młoda kobieta w koronie z liści dębu, w aureoli. W rozpostartych ramionach trzyma nad głowami władców wieńce z liści laurowych.
Po jej prawej stronie, w otoku z liści dębu, popiersie cesarza Austrii Franciszka Józefa I. Cesarz został ukazany zgodnie ze swoim wiekiem 36 lat, ze wzrokiem skierowanym na wprost i bujnymi bokobrodami. Ubrany w mundur paradny, przepasany wstęgą Orderu Marii Teresy. Pod szyją ma zawieszony Order Złotego Runa, a na lewej piersi: krzyż wojskowy Orderu Marii Teresy; Austriacko Cesarski Order Leopolda i dwa inne ordery. Poniżej kartusz z monogramem FJ I zwieńczony koroną. Nad portretem scena bitwy z udziałem wojsk austriackich pod Oversee.
Po lewej stronie Germanii, w otoku z liści dębu popiersie króla Prus Wilhelma I Hohenzollerna. Król został ukazany zgodnie ze swoim wiekiem 67 lat, ze wzrokiem skierowanym na wprost i bujnymi bokobrodami. Ubrany w mundur paradny przepasany wstęgą, która częściowo przysłania Gwiazdę Orderu Orła Czerwonego. Pod szyją ma zawieszony Order Świętego Jana, na piersi na łańcuchu Order Hohenzollernów. Na lewej piersi rząd orderów, w tym Krzyż Żelazny. Poniżej kartusz z monogramem WR (Wilhelm Rex) zwieńczony koroną. Nad portretem scena bitwy z udziałem wojsk pruskich pod Düppel.
Germania stoi w lekkim kontrapoście na postumencie dekorowanym pięcioramienną gwiazdą w promienistej aureoli, poniżej której banderola z napisem:
ZUM BESTENDER HINTERBLIEBENEN, DER, IN SCHLESWIG
RUHMREICH GEFALLENEN DER BEIDEN
VERBUNDETEN ARMEEN.
[najlepszym z obu sojuszniczych armii, którzy polegli chwalebnie w Szlezwiku]
Na flankach panoplia z proporcami, na których orły herbowe: po prawej Austrii, po lewej Prus.
Po stronie Franciszka Józefa, stojący na konsoli dekorowanej wieńcem z liści dębu z napisem OVERSEE 6. FEBR., żołnierz w pełnym rynsztunku w mundurze polowym strzelca Styryjskiego Batalionu Strzelców Nr 9 w charakterystycznym kapeluszu z pióropuszem. Napis poniżej i scena u góry, dotyczą starcia zbrojnego pomiędzy wioskami Sankelmark i Oversø, które miało miejsce 5 lutego 1864 roku podczas odwrotu Duńczyków, atakowanych przez siły austriackie.
Po stronie Wilhelma I, stojący na konsoli dekorowanej wieńcem z liści dębu z napisem DÜPPEL 18. APRIL, żołnierz w pełnym rynsztunku w mundurze polowym armii pruskiej w charakterystycznym hełmie - pikielhaub. Napis poniżej i scena u góry dotyczą bitwy o Düppeler Schanzen (duń. Dybbøl skanser) – duńskiej fortyfikacji w pobliżu Düppel w południowej Jutlandii. To tutaj rozstrzygnęła się wojna niemiecko-duńska. Po kilku tygodniach oblężenia 18 kwietnia 1864 roku, dziesięć redut było szturmowanych przez Prusaków pod wodzą księcia Fryderyka Karola młodszego brata Wilhelma I. W skład wojsk pruskich, wchodził m.in. 1. Poznański Pułk Piechoty Nr 18., który stracił w tym starciu 11 oficerów i 131 żołnierzy.
Pod ryciną sygnatury: Entw. v. F. Schindler; Druk v. W. Jab Berlin; Lith. v. C. Sulsnapp
U dołu napis: SR. MAJESTÄT DER KAISER VON ÖSTERREICH ALLERUNTERTRANIGST ZUGEEIGNET
[jego wysokości cesarzowi Austrii dedykują pokornie oddani]
Tło historyczne
Wojna niemiecko-duńska trwająca od 1 lutego 1864 do 30 października 1864 była konfliktem zbrojnym o księstwa Szlezwiku i Holsztynu, w szczególności o przynależność państwową Księstwa Szlezwiku, które miało być konstytucyjnie ściślej związane z Danią, podczas gdy w tym samym czasie niemiecki ruch Szlezwiku w związku z Holsztynem miał stworzyć niemieckie państwo narodowe. Stronami wojny były z jednej strony Prusy i Cesarstwo Austriackie, a z drugiej państwo duńskie. Wojna, w której zwyciężyły Prusy, jest uważana za pierwszą z trzech niemieckich wojen zjednoczeniowych i jest również znana jako "Druga wojna o Szlezwik" lub "Druga wojna o Szlezwik-Holsztyn".
Król duński był księciem księstw Szlezwiku, Holsztynu i Saksonii-Lauenburga. Holsztyn i Lauenburg należały do Świętego Cesarstwa Rzymskiego do 1806 roku i były państwami członkowskimi Związku Niemieckiego. Księstwo Szlezwiku natomiast było lennem Danii. Językowo i kulturowo był to konglomerat niemiecko-duńsko-fryzyjski. Na fali utworzenia zjednoczonych państw narodowych w XIX wieku, Szlezwik został zgłoszony zarówno przez niemieckich, jak i duńskich narodowych liberałów, co doprowadziło do wojny w latach 1848-1851. W tym czasie próba siłowego oderwania Holsztynu i Szlezwiku od korony duńskiej nie powiodła się.
1 lutego 1864 roku, wojska pruskie i austriackie nielegalnie przekroczyły linię graniczną ze Szlezwikiem wzdłuż rzek Eider i Levensau, rozpoczynając wojnę, co było oprotestowane przez część centralnych krajów związkowych Związku Niemieckiego. Okupacja Szlezwiku miała skłonić Danię do wycofania listopadowej konstytucji. Od początku jednak Prusy prawdopodobnie zamierzały anektować części tzw. księstw Łaby, między innymi po to, by móc zbudować kanał przez Holsztyn.
Wojna zakończyła się po tym, jak Prusy i Austria podbiły resztę duńskiego półwyspu jutlandzkiego. W pokoju wiedeńskim król duński przekazał księstwa Szlezwiku, Holsztynu i Lauenburga dwóm wielkim krajom niemieckim.
Początkowo dwa zwycięskie mocarstwa przejęły okupację i administrację jako kondominium. Na mocy traktatu w Gastein z 14 sierpnia 1865 roku Prusy otrzymały wyłączną administrację Szlezwiku, Austria wyłączną administrację Holsztynu z zachowaniem współwłasności, podczas gdy austriackie prawa do księstwa Sachsen-Lauenburg zostały zakupione przez Prusy za 2,5 miliona talarów. Do czasu inkorporacji w 1876 roku Lauenburg pozostawał państwem niemieckim w unii personalnej z Prusami. W wyniku wojny prusko-austriackiej w 1866 roku, Prusy zaanektowały Szlezwik i Holsztyn i utworzyły prowincję Szlezwik-Holsztyn w roku kolejnym.
Ogólne straty duńskie wyniosły 4834 w tym 3534 wziętych do niewoli. Część jeńców trafiła do śląskich garnizonów, z tej grupy kilkuset jeńców przebywało w nyskich fortyfikacjach. Byli kierowani do różnych prac na terenie miasta, m.in. przy rozbiórce fortyfikacji i budowie alei biegnącej wzdłuż dawnej fosy fortecznej. Byli dobrze traktowani i cieszyli się sympatią mieszkańców. Trzech jeńców zmarło od chorób i wcześniej odniesionych ran. Zostali pochowani na starym cmentarzu garnizonowym. Ich nagrobki, które były dwukrotnie odnawiane przez rząd Duński - zaginęły po 1945 roku.
Innym mało znanym epizodem związanym z Nysą, jest udział w szpitalach polowych przy linii frontu, nyskich sióstr elżbietanek, pełniących służbę medyczną. Obsługiwały także rannych w lazaretach garnizonowych, do których byli kierowani, w tym także w Nysie, która stawała się ważnym zapleczem medycznym.
Niedługo po opisanym wydarzeniu, w roku 1866 doszło do kolejnej wojny, tym razem z udziałem obecnych sprzymierzeńców, zakończonej zwycięstwem strony pruskiej. W konsekwencji po następnej - zwycięskiej wojnie tym razem z Francją w 1871 roku, doszło do zjednoczenia Niemiec, pod przywództwem Prus, a uwidoczniony Wilhelm I został pierwszym cesarzem Niemiec.
Wybrana bibliografia i netografia: Karta inwentarzowa zabytku MNa/SA 1857
Der deutsch-danische Krig, [w:] Meyers Konversations-Lexikon, t. 15, Leipzig-Wien 1897, s. 522-523.
Deutsch-Dänischer Krieg 1864: "In Gottes Namen drauf", [w:] https://www.ndr.de/geschichte/chronologie/1-Februar-1864-Der-Deutsch-Daenische-Krieg-beginnt,deutschdaenischerkrieg100.html [dostęp: 31.07.2023]
Frankiewicz E., Maria Merkert, Wrocław 1982.
Hałajko E., Duńczycy, Węgrzy i inni w twierdzy, [w:] „Odkrywca”, nr. 5 (232) 2018, s. 36-42.
Zdjęcie: Nagrobek duńskiego jeńca wojennego, [w:] http://gravminder.blogspot.com/2013/09/, [dostęp: 31.07.2023]. Süssnapp, Carl, [w:] Allgemeines Lexikon der Bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, Begründet von Ulrich Thieme und Felix Becker, red. Hans Vollmer, Tom 32, Leipzig 1938, s. 277.
